کد مطلب:48259 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

با توجه به نقلهاي متفاوت، در مورد تعداد سورههاي مكّي و مدني و هم چنين تعداد آيات و كلمات قرآن كريم، اطلاعات و توضيحي را بيان كنيد.

در مورد طريقه شناخت و معيار و ضابطة آيات مكّي و مدني و هم چنين تعداد آيات، كلمات و حروف قرآن كريم، بحثهاي گستردهاي، توسط قرآن پژوهان صورت گرفته ولي به جهاتي در هر يك از اين موارد اختلاف وجود دارد كه به اختصار به گوشههايي از ريشه وعوامل اين اختلاف اشاره ميكنيم (ضمن چند نكته):

1. اختلاف در معيار و ضابطه مكي و مدني بودن آيات، سبب اختلاف در تعداد آيات و يا سورههاي مكي و مدني شده است كه در مورد معيار، سه نظر عمده وجود دارد: الف) معيار زمان، ب) معيار مكان، ج) معيار خطاب به اشخاص. (در مكي خطاب به مشركان و در مدني خطاب به مؤمنان است) البته بيشتر مفسرين و عالمان علوم قرآني، معيار زماني را پذيرفتهاند كه همان هجرت پيامبر اكرم6 از مكه به مدينه ميباشد بنابراين آياتي كه قبل از زمان هجرت نازل شده ،مكّي و آيات نازل شده بعد از زمان هجرت را مدني گويند، خواه در مكان مدينه نازل شده باشد و يا نزول آن در مكه باشد، خواه در سفرها حتي حج يا عمره و يا پس از فتح مكه باشد. بر طبق آماري كه از روايات ترتيب نزول به دست ميآيد، سورههاي مكي 86 و سورههاي مدني 28 سوره است و بنابر مشهور تعداد آيات مكي 4468 آيه و آيات مدني 1768 آيه ميباشد.(رجوع كنيد به: تاريخ قرآن، آيت اللّه محمد هادي معرفت، ص 46ـ63، انتشارات سمت / تاريخ قرآن كريم، دكتر سيد محمد باقر حجتي، ص 73ـ88، دفتر نشر فرهنگ اسلامي / تفسيرالميزان، علامه طباطبايي;، ج 13، ص 235، اسماعيليان.)

2. اختلاف در شمارش آيات: ميدانيم كه شناخت آيات يعني حد و مرزهاي هر آيه، به دستور پيامبر اكرمبوده (همانند حدود سورههاي قرآن كريم) و اين مسئله اجتهادي نيست و اين طور نيست كه با تمام شدن مطلب، آيه پايان يابد و چه بسا در وسط مطلب آيه تمام ميشود. در برخي از سورهها، بنابر رواياتي، حضرتش تصريح به عدد خاصي فرمودند مثلاً فرمودهاند سوره حمد، هفت آيه دارد و يا سوره ملك سي آيه است.

اساساً، اختلاف در تعداد آيات، ناشي از اختلاف در روايات ميباشد; چون بر طبق رواياتي، حضرت به هنگام تلاوت قرآن، بعد از هر آيهاي، توقف ميفرمودند، تا از رهگذر وقف، مردم را به حد و مرز آنها آگاه سازند، پس از آن رسول خدا6 همان آيه را به آيهي بعدي وصل كرده و بدون وقفه ادامه ميدادند (چون از نظر مطلب به هم مربوط ميشدند) از اين رو براي برخي اين تصور به وجود ميآمد كه توقف قبل، نشانه حد مرز آن نبوده.

همين اختلاف روايات، منشأ وجود مكتبهاي مختلف در شمارش آيات قرآن گرديد كه عمده آن شمارش اهل كوفه، مدينه، مكه، بصره و شام ميباشد. بيشتر مفسرين، صحيحترين عدد آيات قرآن را كه روايات نقل كردهاند، روايت كوفيون شمردهاند; زيرا از لحاظ سند به اميرالمؤمنين عليمنسوب است كه طبق آن مجموع آيات قرآن كريم 6236 آيه است كه اكنون نيز عدد آيات قرآن در مصحفهاي شريف، همين رقم است.

علت ديگر اختلاف آيات، اين است كه عدهاي از اهل سنّت، بسم اللّه الرحمن الرحيم ابتداي در سورههاي قرآن را (غير از سوره حمد) جزء آيات قرآنمحسوب نميكنند بر خلاف تمامي شيعيان و برخي از اهل سنت.

3. در مورد اختلاف كلمات و حروف قرآن ميتوان عواملي را متذكر شد:

الف ـ اختلاف رسم الخطهاي قرآن كه موجب زياد شدن و يا نقصان حروف ميشود، مثل: رسم الخط شيطان ـ شيطَن; ملائكة و ملئَكة.

ب ـ اختلاف در قرائت قرآن، مثل: مالك يوم الدين و مَلك يوم الدين.

ج ـ اختلاف در كلمات قرآن، ناشي از اختلاف در معني كلمه است; چون كلمه داراي معني حقيقي و مجازي است. مثلاً اصبرهم را عدهاي يك كلمه و برخي دو كلمه محسوب كردهاند.

4. صرف نظر از اختلاف عددهاي كلمات و حروف، از جانب دانشمندان علوم قرآني، در روايتي از پيامبر اكرمدر اين مورد چنين ميخوانيم: همه سورههاي قرآن يكصد و چهارده سوره است، تعداد آيات قرآن شش هزار و دويست و سي و شش (6236) آيه است و تمام حروف قرآن سيصد و بيست و يك هزار و دويست و پنجاه حروف (321250) ميباشد، فقط سعادتمندان شوق به فراگيري قرآن دارند و فقط اوليأ خداوند رحمان متعهد به قرائت آن ميباشند.(تفسير مجمع البيان، علامه فضل بن الحسن طبري;، ج 10، ص 614، دارالمعرفة / رجوع كنيد به: تاريخ قرآن كريم، همان، ص 137ـ150، / علوم القرآن عند المفسرين، مركز فرهنگ و معارف قرآن، ج 1، ص 275ـ294، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم.)